Dwa sezony wykopalisk
23.09.2009
Stanowiska archeologiczne zlokalizowane na terenie gminy
Dobromierz stanowią istotny walor turystyczny tego obszaru, który często
jest pomijany przez różne przewodniki turystyczne. Najciekawszą
kategorią obiektów są grody, a właściwie ich pozostałości
nazywane grodziskami, datowane na okres wczesnego średniowiecza tj.
VIII-XIII wiek. Są to założenia militarne otoczone wałami
obronnymi, wznoszonymi w konstrukcji drewniano-ziemnej, niekiedy przy
zastosowaniu kamienia (tzw. oblicówki kamiennej) oraz fosą okalającą
wał od strony zewnętrznej.
Jednym z takich interesujących obiektów jest grodzisko w
Gniewkowie, oddalone kilkanaście kilometrów od Dobromierza w
kierunku Jawora, położone na terasie rzecznej górującej nad
wyschniętym korytem Nysy Małej. Obiekt został założony na planie
owalu o powierzchni ok. 0,08 ha, a jego wały w rzucie poziomym
przybierają kształt podkowy, której ramiona przylegają do krawędzi
terasy. Wały grodziska są dobrze zachowane i osiągają wysokość
nawet do 6 m. Założenie militarne było słabo rozpoznane przez
archeologów, a jego chronologia budziła wiele wątpliwości. Mimo,
że stanowisko było mało znane w literaturze, niestety zostało już
spenetrowane przez tzw. poszukiwaczy skarbów. Te czynniki były główną
przyczyną podjęcia pierwszych badań archeologicznych na grodzisku w
2007 roku.
W 2008 roku po raz drugi studenci archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego
pod kierunkiem prof. K. Jaworskiego oraz mgr S. Rodak w ramach letnich
praktyk uczestniczyli w badaniach na omawianym obiekcie.
Podczas prac archeologicznych dokończono eksplorację wykopów z
poprzedniego sezonu oraz założono nowe w różnych partiach
grodziska: na wale, na majdanie w części przywalnej oraz na
podgrodziu. Podsumowując dotychczasowe dwa sezony badań z całą
pewnością możemy określić czas funkcjonowania obiektu na IX-X
wiek. Wewnątrz grodu w jego różnych partiach uchwycono warstwę
kulturową, utworzoną podczas użytkowania stanowiska, przesyconą
licznymi zabytkami archeologicznymi, głównie fragmentami naczyń
ceramicznych charakterystycznych dla tego okresu, jak również
przedmiotami metalowymi (noże żelazne, fragmenty sprzączek,
elementy uzbrojenia). Pierwotnie wał otaczający gród, został
zbudowany przy zastosowaniu drewna i kamienia jako surowca
budowlanego, w konstrukcji przekładkowej, w której przestrzeń pomiędzy
belkami wypełniano gliną i ziemią a kamienie tworzyły zewnętrzną
oblicówkę lub z drewnianych skrzyń, które następnie napełniano
gliną i ziemią. Odsłonięte relikty wału oraz fragmenty spalonych
belek, świadczą o pożarze, który zniszczył całą konstrukcję.
Przypuszczamy, że w północnej części majdanu grodu znajdowały się
zabudowania, choć nie udało nam się uchwycić ich wyraźnych reliktów.
Na podstawie wyników prac można wnioskować o dość intensywnym
zasiedleniu grodu i jego znaczeniu militarnym dla okolicznej ludności.
Nasze badania na terenie obok grodziska (niewielkie plateau rozciągające
się na północ od samego grodu) pozwoliły nam odsłonić jego drugi
człon. W toku prac archeologicznych okazało się, że mamy do
czynienia z podgrodziem, które prawdopodobnie od strony północnej
było ufortyfikowane oraz zagospodarowane w tym samym czasie, co główna
część założenia. Analiza zabytków pozyskanych w trakcie dwóch
sezonów wykopalisk oraz badania nawarstwień kulturowych potwierdziły
nasze przypuszczenia, że oba człony grodziska funkcjonowały w IX-X
wieku. Ciekawostką jest również zastosowanie kamienia jako surowca
budowlanego przy wznoszeniu fortyfikacji obronnych, co zostało
potwierdzone na okolicznych stanowiskach m.in. w Dobromierzu,
Piotrowicach oraz na innych tego typu obiektach na Przedgórzu
Sudeckim (Gilów czy Niemcza). Powszechnie uważa się, że ten sposób
budowy fortyfikacji grodów w IX-X wieku jest wynikiem kontaktów
ludności zamieszkującej południową część Dolnego Śląska z
rozwijającym się wtedy Państwem Wielkomorawskim. Materiał
ceramiczny pozyskany podczas badań w Gniewkowie nawiązuje pod względem
technologiczno-stylistycznym do naczyń z innych grodów w rejonie: z
Dobromierza, z Góry Bazaltowej w Strzegomiu oraz z Granicznej Górnej.
Te analogie potwierdzają nasze przypuszczenia, że w okresie schyłku
IX i w X wieku założenie militarne w Gniewkowie było istotnym
punktem na mapie osadniczej tej części Przedgórza Sudeckiego.
Na wniosek Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego oraz
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Wałbrzychu obszar grodu został
w roku 2008 wykarczowany z małych drzew i krzewów, co umożliwia
lepsze dostrzeżenie walorów obronnych grodziska. Podczas prowadzenia
badań odwiedzała nas ludność pobliskiej wsi Bolkowice, a jeden z
jej mieszkańców, pan Marek Olszewski, szczególnie zainteresował się
naszymi pracami. Jest to człowiek bardzo przywiązany do swej
rodzinnej miejscowości, a zarazem darzy sentymentem grodzisko i
dlatego z naszą pomocą postanowił promować ten obiekt. Wraz z
innym mieszkańcem wsi, panem Łukaszem Szatarskim, zgłosili projekt
w konkursie grantowym przeprowadzonym w ramach Programu Polsko-Amerykańskiej
Fundacji Wolności i otrzymali fundusze na stworzenie ścieżki
dydaktycznej wokół grodziska. Składać się ona będzie z trzech
tablic informacyjnych naszego autorstwa stworzonych pod kierunkiem
prof. K. Jaworskiego, które w październiku 2009 roku mają stanąć
na terenie obiektu. Prezentujemy na nich w skrócie wyniki naszych
badań, które również stały się podstawą do napisania pracy
magisterskiej przez Damiana Werczyńskiego, mieszkańca Dobromierza i
współautora niniejszego artykułu.
Mamy nadzieje, że nasze badania przybliżyły mieszkańcom gminy
Dobromierz ich własną historię ukrytą w ziemi, a stanowiska
archeologiczne staną się atrakcją turystyczną dla wszystkich
zainteresowanych przeszłością tego regionu.
Sylwia Rodak i Damian Werczyński
|