|
Celów. Fragment mapy topograficznej z 1938 roku.
Ze zbiorów własnych autora
Celów
Jedną z najmniejszych miejscowości powiatu świdnickiego, składającą
się z zaledwie kilku domostw, jest wieś Celów. Położona jest przy
drodze z Kłaczyny do Wiadrowa, w północno-zachodniej części
powiatu. Założono ją stosunkowo późno, bowiem dopiero w II połowie
XIV wieku. Pierwsza wzmianka o tej wsi przypada na 1373 rok, kiedy to
wymieniono ją jako "Preilingsdorf". Przypuszczać należy,
że wieś ta została założona przez zasadźcę o imieniu Preiling bądź
"Breiling", o czym świadczy jej pierwotna niemiecka nazwa
("Preilingsdorf" = "wieś Preilinga"). Nie
wykluczone, że wieś ta była dużym folwarkiem, a może nawet
allodium rycerskim w okresie średniowiecza, bowiem późniejsze źródła
wspominają na jej terenie mały zameczek o typowo obronnym
charakterze.
Wieś z pewnością powstała na obszarze leśnym, a jej mieszkańcy
od samego początku jej istnienia przypisani zostali niejako do pracy
w majątku rycerskim. Pierwszymi znanymi ze źródeł właścicielami
wsi Celów byli członkowie rodziny von Schaffgotsch. We wspomnianym
1373 roku Agathe, żona Friedricha von Schaffgotscha, zrezygnowała z
połowy swego majątku w Celowie na rzecz klasztoru benedyktynek w
Strzegomiu. W 1386 roku właścicielem folwarku w Celowie był
Heinrich von Regenstein, który wspomnianym zakonnicom ze Strzegomia
sprzedał część czynszów ze swego majątku. W tym samym roku
sprzedał on swe dobra w Celowie Stefanowi von Gleserdorfowi, jednakże
wkrótce musiał je odkupić, skoro w 1387 roku zapisał tamtejszy
folwark swej żonie Katharinie "jako uposażenie wdowie".
Wydaje się, że na początku XV wieku tutejsze dobra znalazły się
na pewien czas w rękach mieszczańskich, bowiem w 1401 roku jako właściciela
wsi wspomina się Jorge Bertholda, który był mieszczaninem
bolkowskim. Nie znamy pełnego wykazu właścicieli wsi z wczesnego
okresu nowożytnego. W początkach XVII wieku wieś należała
ponownie do rodziny von Schaffgotsch. W 1668 roku jako dziedzic majątku
wymieniany jest Melchior von Schweinitz, zwany Schlegel, który był
też właścicielem pobliskiej Kłaczyny. W II połowie XVIII wieku
wieś należała do George Sigmunda von Raussendorfa, zaś w 1785 roku
- do hrabiego von Schweinitza und Krain. W tym samym czasie składała
się z pałacu, folwarku, 10 zagrodników, 2 chałupników. Łącznie
mieszkało tu 88 ludzi. W 1845 roku wieś Celów liczyła 14 domów
oraz 93 mieszkańców, w większości wyznania ewangelickiego.
Ewangelicy podlegali pod parafię w Roztoce, zaś katolicy należeli
do parafii w Wiadrowie.
Na tutejszym folwarku należącym do hrabiego H. E. F. von Schweinitza
zajmowano się głównie hodowlą merynosów. W tej małej wiosce
mieszkało również 3 rzemieślników, lecz nie wiemy, jakiego
rodzaju zajęcia prowadzili. Wieś wchodziła w tym czasie w skład
kompleksu dóbr rodziny von Schweinitz und Krain, którego najważniejszymi
majątkami były Kłaczyna i Jugowa. W 1876 roku właścicielem Celowa
był Friedrich hrabia von Schweinitz und Krain. Tutejszy majątek miał
wielkość 125 ha (z czego 75 ha pokrywały lasy) i przynosił 627
talarów rocznego zysku. Pola należące do Celowa nadawały się
szczególnie pod uprawę koniczyny, pszenicy i buraków cukrowych. W
spisach majątków ziemskich na Śląsku Celów traktowany był od końca
XIX wieku jako część dóbr rycerskich Kłaczyny, a zatem jako
podporządkowany folwark.
Inspektorem majątku Celów był do 1945 roku Karl hrabia von
Schweinitz und Krain, Freiherr von Kauder. W latach dwudziestych XX
wieku liczba ludności zmalała do 60. W owym czasie we wsi mieszkało
4 rolników i 2 chałupników, oprócz tego kowal. Istniała tu
gospoda i punkt pocztowy. Interesujące jest, że przy leśnej drodze
z Celowa do Bolkowa przedwojenni mieszkańcy wsi pokazywali miejsce,
które nazywano "cmentarzem". W miejscu tym według podań
ludowych miano pochować we wspólnych mogiłach mieszkańców dwóch
wiosek istniejących niegdyś w tej okolicy, którzy zginęli w wyniku
zarazy. Prawdopodobnie w opowieści tej kryje się ziarno prawdy i
odnosi się ona do zniszczeń wszystkich okolicznych wiosek w okresie
wojny trzydziestoletniej (1618-1648). Do 1933 roku Celów posiadał własną
administrację gminną. W okresie III Rzeszy stracił swą niezależność
i włączony został do Kłaczyny. Również dzieci z Celowa musiały
udawać się tam na naukę. W okresie narodowego-socjalizmu Celów
cieszył się wielką popularnością jako miejscowość turystyczna;
za szczególną atrakcję uważano w owym czasie piesze spacery po
okolicznych lasach. Obecnie ta leżąca na uboczu wieś robi wrażenie
sennej i zapomnianej.
Tomasz Niesiecki
|