|
Czernica
Ta niewielka wieś leżąca na prawym brzegu Nysy Szalonej jest z
pewnością miejscowością założoną przez Słowian. Świadczy o
tym wyraźnie jej pierwotna nazwa "Cirne", następnie "Czyrnchicz".
Wieś po raz pierwszy wspominana została w 1203 roku dokumencie
biskupa wrocławskiego Cypriana, który zatwierdzał darowiznę dziesięciny,
między innymi z Czernicy, dla strzegomskiego kościoła pw. św.
Piotra. Zgodnie ze wspomnianym dokumentem, darowizny tej dokonać miał
w bliżej nieokreślonym czasie biskup wrocławski Walter. Tenże zmarł
w 1169 roku, a zatem wieś Czernica z pewnością musiała istnieć już
przed tą datą. Tym samym należy ona do rzędu najstarszych na
terenie obecnego powiatu świdnickiego.
Mimo darowizny dziesięciny z tej wsi, miejscowość ta nadal należała
do książąt śląskich. Jeszcze w 1265 roku była oprawą wdowią
księżnej Anny, żony księcia Henryka II Pobożnego, który w 1241
roku zginął w bitwie z Mongołami na Legnickim Polu. Część łanów
wioski należała w tym czasie również do dziekana wrocławskiego
Lorenza - w jego posiadanie dostały się one na podstawie sfałszowanego
dokumentu, datowanego na 1246 rok. O wielkości wsi dowiadujemy się
za sprawą księgi fundacyjnej biskupstwa wrocławskiego; Czernica
wymieniana jako "Czernicza" posiadała w 1305 roku 12 łanów.
Interesujące, że w spisie dziesięcinowym nuncjusza apostolskiego
Galhardusa de Carceribus z 1335 roku wspomina się kościół w
Czernicy. Jego istnienie było jednak krótkotrwałe i na terenie wsi
nie zachował się najdrobniejszy ślad po nim. Być może zniszczony
został w okresie najazdów husyckich na Śląsk w I połowie XV
wieku. W połowie XIV wieku czynsze wsi zakupione zostały przez Bolka
II Małego i przekazane zostały klasztorowi magdalenek w Lubaniu. Wieś
mimo to zachowała dobro rycerskie w świeckim ręku, gdyż jeszcze w
II połowie XIV wieku napotykamy w źródłach na świeckich właścicieli
wywodzących się kolejno z rodów von Schweinichen i von Haugwitz.
Ostatecznie wieś stała się własnością biskupów wrocławskich i
pozostawała nią do sekularyzacji 1810 roku.
Czernica została zniszczona w okresie wojny trzydziestoletniej,
jednakże o rozmiarach zniszczeń nie wiemy niczego bliższego.
Charakter wsi i jej wielkość nie zmieniła się specjalnie przez całe
wieki; jeszcze w 1786 roku mieszkało tu 12 bogatych chłopów (a
zatem liczba 12 łanów nie uległa zmniejszeniu od 1305 roku!) oraz 6
chałupników. Do drobnego zachwiania stosunków doszło jedynie w
okresie po wojnie trzydziestoletniej, kiedy to w 1667 roku wymieniano
na terenie wsi 8 kmieci (czyli bogatych chłopów). Na początku XIX
wieku wieś liczyła 18 domów, istniało tu sołectwo dziedziczne
oraz 2 młyny wodne. W 1845 roku mieszkało tu 207 mieszkańców, z
czego 85 było wyznania ewangelickiego.
Mieszkańcy obu wyznań podlegali i uczęszczali do kościołów
miejskich Jawora; katolicy - do kościoła pw. św. Marcina, zaś
ewangelicy - do tamtejszego Kościoła Pokoju. We wsi stały dwa młyny,
które nosiły nazwę Dolnego i Gontowego. Oprócz tego, znajdował się
tu również kierat koński. Sołectwo dziedziczne posiadało browar i
kuźnię. Po reformach Steina i Hardenberga zezwolono na osiedlanie się
po wioskach rzemieślników. W Czernicy znalazło wówczas swe stałe
miejsce 4 rzemieślników i 1 handlarz artykułów żywnościowych.
Rolniczy charakter tej miejscowości nie uległ jednak zmianie. Nadal
głównym zajęciem jej mieszkańców była uprawa ziemi i hodowla
zwierząt: w tym czasie trzon inwentarza stanowiło tu 111 wołów i
790 owiec merynosów. Warto wspomnieć, iż sołectwo dziedziczne
znajdowało się w owym czasie w rękach rodziny Rosemann. Dopiero w
1861 roku przeszło ono na własność rodziny Schubert. Ta ostatnia
już od 1820 roku posiadała w swym ręku dwa gospodarstwa chłopskie
(łącznie 147 ha, a zatem majątek dorównujący wielu dobrom
rycerskim na Śląsku). Liczba ludności Czernicy, znana ze statystyk
począwszy od 1786 roku, posiadała stałą tendencję wzrastającą.
W 1786 roku mieszkało tu 131 osób, w 1895 roku - 344 osoby, w 1925
roku - 473 osób, zaś w 1932 roku - 563 osoby. Związane to było ze
zwiększającą się eksploatacją granitu w tutejszych kamieniołomach,
którą rozpoczęto w II połowie XIX wieku. Znane są nawet nazwy
miejsc wydobycia: kamieniołom Charlotty, kamieniołom Klosego (od
nazwiska właściciela pól, na którym powstał), kamieniołom
Jeschkego (nazwa pochodzi podobnie jak drugiego z wymienianych od
nazwiska właściciela) czy też Wielki Kamieniołom. Na zakończenie
warto wspomnieć, iż w ramach germanizacji nazw miejscowych na Śląsku
w okresie narodowego-socjalizmu w 1936 roku zmieniono niemiecką nazwę
Tschirnitz na Dornberg (pol. "góra porośnięta cierniami",
"ciernisko").
Tomasz Niesiecki
|