|
Dobromierz (cz.1)
Ta duża wieś, będąca obecnie siedzibą jednej z gmin powiatu świdnickiego,
była miastem. Dobromierz utracił prawa miejskie dopiero w 1975 roku.
Położony jest na lewym brzegu górnego odcinka rzeki Strzegomki u
podnóża jednego z najwyższych wzniesień Pogórza Bolkowskiego tzw.
Wzgórza Zwycięstwa bądź też Wieżycy (395 m n.p.m.).
Dobromierz założono jako miasto najprawdopodobniej w okresie między
1295 a 1307 rokiem. Powstał na dawnych terenach wsi Święc. Pierwsza
pewna wzmianka na jego temat pojawia się w źródłach 24 grudnia
1307 roku. W dokumencie książąt świdnickich Bernarda, Bolka i
Henryka potwierdzającym darowiznę na rzecz klasztoru benedyktynek w
Strzegomiu pojawia się wśród świadków Jacobus, plebanus de
Vrideberch - Jakub, proboszcz Dobromierza.
Nazwa miasta przeszła swoistą ewolucję w ciągu minionych kilku
stuleci, chociaż ewoluowała stale wokół rdzenia Friedeberg. W 1307
roku napotykamy na formę Vrideberch, w 1330 roku - Fridberk, w 1386 -
Friedberg, około 1643 roku pojawia się zbliżona do ostatniej znanej
niemieckiej formy nazwa Hohfriedberg, lecz już w 1667 roku mamy
opatrzoną przymiotnikiem nazwę der hohe Friedeberg. Zupełnie
kuriozalną formą tej ewoluującej nazwy była gwarowa forma
Strohfriebrich. Pojawia się ona w pierwszej połowie XVIII wieku.
Oznacza w przybliżeniu "Słomiany Dobromierz", co
najprawdopodobniej było związane z tym, że większość dachów
Dobromierza kryta była strzechą. Ostatecznie utrwala się nazwa
Hohenfriedeberg.
Z nazwą Dobromierza wiąże się legenda o dwóch skłóconych
braciach, którzy na znak zgody postanowili wybudować w tym miejscu
miejscowość "Vrideberg", czyli "górę pokoju".
Legendę tę opisał znany śląski badacz, etnograf, pisarz i poeta
Fedor Sommer. W 1356 roku Dobromierz wymieniany jest pośród wsi,
zamków i miast księstwa świdnicko-jaworskiego, w 1386 roku
wspominany jako "oppidum", czyli miasto (mniejsze jednak od
społeczności civitas, jaką była np. Świdnica), zaś w 1418 roku -
jako "stetechin", czyli miasteczko.
Od 1369 roku był siedzibą własnego okręgu sądowniczo-administracyjnego,
czyli tzw. weichbildu. Wedle śląskiego historiografa Lucae, w 1409
roku miasto otrzymało formalnie prawa miejskie. Niezbyt kompetentny,
gdy chodzi o prawdę historyczną, Ephraim Ignaz Naso dodawał, że
miasto otrzymało w owym czasie dodatkowo prawo zwoływania targu.
Faktem jest jednak, że cesarz Ferdynand udzielił w 1541 roku miastu
prawa zwoływania ośmiodniowego jarmarku. Jako miasto Dobromierz
posiadał również własny herb. Nadany został najprawdopodobniej
przez króla czeskiego Wacława IV, syna księżnej świdnickiej Anny
i Karola IV, na wniosek właściciela Dobromierza Sandera von Bolze.
Nastąpiło to najpewniej w chwili nadania praw miejskich. Herb wyobrażał
tępo zakończoną złotą strzałę ustawioną w słup na niebieskim
polu (element herbu rodziny von Bolze), po której lewej i prawej
stronie widniały litery W (nawiązanie do pierwszej litery z imienia
Wacław). Pierwsza znana pieczęć miejska pochodziła dopiero z 1643
roku. Oprócz opisywanego powyżej herbu zawierała łacińską
inskrypcję: "SIGILLUM CIVIUM IN HOHENFRIEDBERG, 1643", a
zatem "Pieczęć mieszczan w Dobromierzu, 1643". W XIX wieku
wykonano podobną pieczęć z odpowiednio zmienioną datą.
Właścicielami Dobromierza w XIV wieku, a możliwe również, że
jego założycielami, byli członkowie śląskiego rodu von Bolze. W
1408 roku wspominany jest Sander von Grunau z rodu Bolze, w 1583 roku
- Melchior von Schellendorf, w 1600 roku - Franz von Zedlitz, potem
miejscowość ta ponownie znalazła się w rękach rodziny von
Schellendorf. W 1716 roku właścicielem był Christoph Ferdinand von
Nimptsch, w 1785 roku - hrabia von Sternberg, w 1789 roku - baron Carl
von Seherr-Thoß [członkowie jego rodziny posiadali dużych rozmiarów
mauzoleum na dawnym cmentarzu ewangelickim]. Ostatnim właścicielem
majątku Dobromierz był Alexander von Webern.
Średniowieczny Dobromierz posiadał mały rynek z ratuszem, kościół
farny, miasto nie było jednak otoczone murem. Tutejsza ludność
utrzymywała się przede wszystkim z uprawy roli, co nie powinno dziwić,
bowiem nawet większych rozmiarów Strzegom był miejscowością,
gdzie ludność obok rzemiosła zajmowała się uprawą roli. Lecz i w
Dobromierzu, jak na miasto przystało, napotykamy na rzemieślników.
Znamy co prawda jedynie spis rzemieślników z czasów pruskich,
niemniej jednak jest on godny zaprezentowania. W 1786 roku mieszkali
tu: 1 łaziebnik, 4 piekarzy, 1 introligator, 2 bednarzy, 2 rzeźników,
1 szklarz, 1 wyrobnik kapeluszy, 1 krochmalnik, 9 kuśnierzy, 2
tkaczy, 1 młynarz, 1 kołodziej, 2 rymarzy, 1 czerwonoskórnik, 2
siodlarzy, 2 ślusarzy, 1 kowal, 6 krawców, 8 szewców, 1 producent
mydła, 2 powroźników, 6 producentów sit, 1 pończosznik, 1
stolarz, 2 garncarzy, 1 białoskórnik, 1 cieśla. Charakter
reprezentowanych tu zawodów pozwala na stwierdzenie, że tutejsi
wyrobnicy zaspokajali głównie potrzeby lokalne. Rynkiem zbytu ich
towarów były zapewne okoliczne wioski i majątki.
Z ważniejszych wydarzeń dotyczących Dobromierza wypada wspomnieć
liczne pożary, które dotknęły tę miejscowość. Płonęła ona
m.in. w latach 1602, 1654, 1683 (spłonęło wówczas całe miasto
wraz z kościołem i szkołą), 1710 (pożar strawił 74 domy), 1827
(spłonęło 20 domów i kościół ewangelicki). Ciekawostką jest,
że król pruski Fryderyk Wilhelm IV poruszony rozmiarami pożaru z
1827 roku postanowił wesprzeć pogorzelców finansowo - nakazał również
na drzwiach każdego z odbudowanych domów umieścić ozdobne metalowe
kołatki, które sam zaprojektował i ufundował, przedstawiające
dwie złączone dłonie i opatrzone następującymi inskrypcjami:
"Bóg dopomógł wyjść z tej biedy" "poruszając
dobre serca".
Tomasz Niesiecki
Dobromierz (cz. 2)
Interesująca jest też historia kościelna Dobromierza. Kościół
katolicki w Dobromierzu wybudowany został najpewniej na początku XIV
wieku. Lokalizowano go poza miejscowością, w pobliżu dawnego
grodziska, co może sugerować jego istnienie jeszcze przed lokacją
samego miasta. Służył zapewne pierwotnie ludności Święca. Wraz z
budową miasta podniesiono go do rangi kościoła farnego.
Niewiele wiadomo na temat historii tego kościoła w średniowieczu.
Jego budynek, jaki obecnie znamy, pochodzi dopiero z XV wieku.
Patronami kościoła przed reformacją byli zapewne czterej ewangeliści.
W okresie po reformacji przyjęło się wezwanie św. Michała. W XVI
wieku cała ludność Dobromierza przyjęła naukę ks. dra Marcina
Lutra. Miasto Dobromierz stało się miastem luterańskim.
Rekatolicyzacja tutejszego kościoła farnego nastąpiła w styczniu
1654 roku. Ewangelikom odebrano ich kościół. Nieliczni katolicy
stali się właścicielami kościoła św. Michała. Sytuację kościelną
i religijną w Dobromierzu po wojnie trzydziestoletniej ujmuje
niezwykle interesujący dokument z 1667 roku spisany przez
katolickiego wizytatora. Ewangelicy stanowiący znakomitą większość
mieszkańców tego miasta zostali pozbawieni możliwości dokonywania
aktów religijnych w rodzinnej miejscowości. Wbrew ówczesnym
zakazom, a nawet za cichym przyzwoleniem tutejszego księdza
katolickiego, zbierali się na godzinach biblijnych. Pozbawieni opieki
duszpasterskiej, musieli odtąd uczęszczać do odległego Kościoła
Pokoju w Jaworze. W 1742 roku, czyli już w czasach pruskich,
otrzymali pozwolenie na budowę własnego kościoła. Powstał on na
Rynku w Dobromierzu jako dom modlitwy "Pod Krzyżem
Chrystusa". W latach 1827-29 po pożarze, który strawił wcześniejszy
dom modlitwy, powstał właściwy kościół ewangelicki (obecnie użytkowany
przez katolików), a Dobromierz uzyskał swój obecny wygląd z dwoma
kościołami po dwóch stronach miasta.
Oczywiście wypada w tym miejscu wspomnieć o bitwie, jaka rozegrała
się w pobliżu Dobromierza 4 czerwca 1745 roku pomiędzy wojskami
pruskimi dowodzonymi przez króla Fryderyka Wielkiego a sojuszniczymi
oddziałami sasko-austriackimi. Bitwa ta, choć w zasadzie rozegrana w
pobliżu Strzegomia i Żołkiewki, weszła do historii powszechnej
jako bitwa pod Dobromierzem. Zakończyła się ona całkowitym, świetnym
zwycięstwem Fryderyka Wielkiego, który raz jeszcze potwierdził swój
talent wielkiego wodza i doskonałego taktyka. Miejscowość
Dobromierz została rozsławiona również za sprawą utworu
muzycznego, tzw. Hohenfriedeberger Marsch, "marszu
dobromierskiego", który rzekomo Fryderyk sam skomponował już
po bitwie, stojąc na kwaterze w przypałacowej altanie, tzw.
,faworycie na terenie majątku von Hochbergów w Roztoce. Warto dodać,
że w pobliżu miasta na tzw. górze Wieżycy wznosi się murowana wieża
widokowa upamiętniająca wydarzenia z 1745 roku oraz żołnierzy
poległych podczas wojny niemiecko-francuskiej 1870/71 roku. Stanowiła
ona niegdyś wspaniały punkt widokowy, skąd można było w zasadzie
ogarnąć wzrokiem całe pole bitwy.
W 1938 roku Dobromierz liczył 700 mieszkańców. Rok później do
miasta włączono pobliskie wioski - Świąc, Bronówek i Nowy
Pietrzyków. Liczba mieszkańców Dobromierza wzrosła tym samym do
1074 osób. 8 maja 1945 roku do Dobromierza wkroczyły oddziały
sowieckie. Wkrótce wysiedlono niemiecką ludność tego miasta. Z
niemieckiego Hohenfriedeberg powstał polski Dobromierz. Miasto przeżywszy
dość duży kryzys (w 1961 roku liczyło zaledwie 470 mieszkańców)
spadło w 1975 roku do rangi wsi. Na koniec trzeba wspomnieć również
o budowie zbiornika retencyjnego w pobliżu Dobromierza. Powstał on
na miejscu dawnej uroczej śródleśnej doliny, gdzie jak w jednej z
pieśni śląskiego poety Josepha von Eichendorffa, "woda toczyła
młyńskie koło".
Warto dodać, że jedną z atrakcji turystycznych Dobromierza jest
wspaniała galeria płyt nagrobnych rodziny von Mutius, które znajdują
się przy dawnym kościele katolickim. Członkowie tej rodziny
piastowali ważne urzędy w państwie pruskim, m.in. byli ambasadorami
Prus przy wielu stolicach europejskich (Portugalia, Hiszpania).
Posiadali na Śląsku liczne majątki, w tym Jeleniów na Ziemi Kłodzkiej
i leżący w pobliżu Dobromierza majątek Bronów.
Tomasz Niesiecki
|