|
Widokówka przedstawiająca Dzierzków z 1937 roku.
Ze zbiorów Stanisława Kałużnego
Dzierzków
Ta niewielka wieś leżąca nad Nysą Szaloną, na terenie gminy
Dobromierz, powstała na początku XIV wieku. Jej lokację należy wiązać
z akcją kolonizacyjną Śląska na prawie niemieckim. Po raz pierwszy
wspomniano ją w 1305 roku w "Księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego".
Znamy imię jej właściciela - był nim rycerz Ticzco czy też
Tirczco, który zapewne był również lokatorem, czyli zasadźcą
(potocznie założycielem) tej wioski. Wieś otrzymała nawet nazwę
od swego założyciela; pojawia się bowiem po raz pierwszy w źródłach
jako Tirczonis villa. Z czasem uległa zniekształceniu na "Deciansdorf",
a potem "Dätzdorf", której to formy niemieccy mieszkańcy
tych terenów używali do 1945 roku Za sprawą "Księgi uposażeń
biskupstwa wrocławskiego" wiadomo, że Dzierzków założony
został na 14 łanach ziemi. Przypuszczać należy, że przy rozdziale
ziemi używano tu tzw. dużych łanów frankońskich, jako że wieś
powstała na surowym pniu i na dodatek na dawnym terenie leśnym. Właściciel
wsi musiał być rycerzem. Świadczy o tym informacja pochodząca z późniejszych
czasów, że we wsi stał tzw. Stary Zamek, wyraźnie kojarzony z
istniejącą tu niegdyś wieżą rycerską.
Skąpy materiał źródłowy nie pozwala niestety przypisać
wspomnianego wcześniej Ticzcona do żadnego ze znanych rodów
rycerskich. Być może należał do rodu von Bischofswerde, ale nie
jest to pewne. Z 1388 roku posiadamy bowiem informację, iż niejaki
Jone von Bischofswerde sprzedał wszystko co posiadał w Dzierzkowie,
braciom Gunczelinowi, Hansowi i Heinrichowi von Keule. Jest to
pierwsza pewna wzmianka na temat spraw własnościowych dotyczących
tej wioski. Wieś musiała się wówczas składać z dwóch niezależnych
majątków ziemskich, skoro w 1390 roku właścicielami części wsi
byli również członkowie rodu von Reibnitz, Conrad i Hannos, synowie
Conrada von Reibnitza, który pisał się "z Dzierzkowa".
Rodzina von Keule występuje tu jeszcze w 1393 i 1395 roku. W tym
ostatnim roku Heinrich von Keule sprzedał wszystko, co posiadał w
Dzierzkowie, za wyjątkiem czterech łanów, Opitzowi i Klausowi,
braciom von Czegenberge. Część majątku odsprzedał on również
mieszczaninowi jaworskiemu Peterowi Vundelingowi. W 1399 roku jako właściciele
wsi powracają członkowie rodziny von Bischofswerde, którzy zakupili
cały dział należący w międzyczasie do rodziny von Reibnitz. Dział
należący do rodziny von Czegenberge przeszedł natomiast w 1400 roku
w ręce rodu von Czirn. Rodzina von Czegenberge wróciła do wsi w
1409 roku, kiedy to zakupiła majątek od Benischa von Donyn, o którym
niczego więcej nie wiemy. W I poł. XV wieku wieś znajdowała się w
ręku Nikolausa von Bocka, który w 1444 roku sprzedał ją Hapemu von
Schindelowi.
Pośród kolejnych właścicieli wsi napotykamy na takie rody jak:
von Witschil (1447 roku), von Bock (1483 roku), ponownie von Reibnitz
(1493-1712). W 1712 roku Wilhelm von Reibnitz sprzedał wieś
Moritzowi von Haugwitzowi. Tenże odsprzedał w 1719 roku majątek
Dzierzków Maximilianowi von Mauschwitzowi. Ten ostatni odsprzedał go
natomiast hrabiemu Rzeszy Hansowi Heinrichowi von Hochbergowi, panu na
Roztoce. W ręku rodziny von Hochbergów pozostawała ona aż do 1945
roku. Wraz z Borową tworzyła majątek wchodzący w skład majoratu w
Roztoce.
W opisie z 1785 roku wspomina się, iż wieś składała się z 1
folwarku, 24 zagrodników oraz 2 chałupników. Posiadała ona wówczas
dwa młyny wodne i mieszkało tu 166 osób. W 1826 roku we wsi
wspominana jest również cegielnia, której powstanie związane jest
z występowaniem na terenie Dzierzkowa złóż gliny i kaolinu. Po rządami
von Hochbergów wieś rozwijała się w kierunku miejscowości o
charakterze uprzemysłowionym. Szybko też wzrastała liczba tutejszej
ludności. W 1840 roku Dzierzków liczył 244 osoby, w 1895 roku - już
324, w 1905 roku - odpowiednio 508 osób, zaś w 1932 roku - 598
mieszkańców.
Rozwój wsi związany był z eksploatacją kamieniołomów granitu w
pobliskiej Borowej, przez którą przepuszczono nawet linię kolejową
z Jawora do Roztoki.
Po II wojnie światowej w zabudowaniach dworskich założono PGR,
natomiast część ludności oprócz, uprawy rolnej zajmowała się również
pracą w pobliskich kamieniołomach. Warto dodać, iż na terenie wsi
odkryto w 1960 roku wielkie pokłady kaolinu, które nazwano nawet
"Michał" i "Jadwiga I", lecz nigdy nie rozpoczęto
ich eksploatacji.
Tomasz Niesiecki
|