|
Gniewków
Pierwsza wzmianka o tej wiosce, położonej nad Nysą Szaloną,
pochodzi z 1305 roku. W "Księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego"
wspomniano bowiem miejscowość Gerlachesdorf, leżącą w okręgu
bolkowskim. Nazwa wsi wskazuje na jej założyciela, niejakiego
Gerlacha, o którym nic bliższego nie wiemy.
Przypuszczać jednak należy, że był on rycerzem, skoro autor
wspomnianej "Księgi uposażeń biskupstwa wrocławskiego"
powiada, iż "pozostałe łany zajmują rycerze" [liczba
mnoga "rycerzy" może wskazywać na kilku właścicieli wsi
w pierwszym okresie jej istnienia]. Wieś założono na surowym pniu,
na dawnych terenach leśnych, podobnie jak większość wsi, leżących
w tej okolicy, w dolinie Nysy Szalonej (wyjątek stanowi tu jedynie Kłaczyna
i być może Roztoka). Pierwotnie posiadała 9 łanów, z których
oddawano dziesięcinę biskupowi wrocławskiemu w wysokości 1
grzywny. Łany w Gniewkowie rozdzielane były według miary frankońskiej,
a zatem każdy z nich posiadał około 25 ha.
Mimo niewielkich rozmiarów, wieś ta była w stanie utrzymać księdza
i wybudowano tu kościół. Pierwsza wzmianka o jego istnieniu
pochodzi z 1342 roku - od samego wszakże początku był on filiałem,
podlegającym kościołowi parafialnemu w Roztoce i obsługiwany był
przez tamtejszego proboszcza. Świadczy o tym dokument datowany na 24
czerwca 1342 roku, stanowiący układ między ówczesnym właścicielem
wsi Heinrichem von Schweinichen a proboszczem z Roztoki. W tym czasie
na terenie wsi stał również zamek (być może tzw. zamek wodny);
zniszczony jednak został w okresie wojen husyckich (1428 roku) i ślad
wszelki po nim zaginął.
Jego właścicielami byli członkowie starożytnego śląskiego
rodu von Schweinichen, którzy byli panami na zamku Świny. W 1370
roku wymieniany jest w tej roli Nickel von Schweinichen, rok później
dodatkowo Gunczel von Schweinichen. Jednakże już w 1389 roku jako
współwłaściciele wsi wymieniani są w źródłach członkowie rodu
von Bock - Albrecht i Ulrich. Ostatecznie w I połowie XV wieku
jedynymi właścicielami wsi byli już członkowie rodu von Bock.
Nikolaus von Bock sprzedał w 1438 roku tę wieś Heinzowi i
Albrechtowi von Bockom. W 1453 roku tutejsze dobra znajdowały się w
rękach Dipranda von Reibnitza, który odbudował kościół
zniszczony w czasie wojen husyckich i ufundował ołtarz do jego wnętrza.
Ród von Reibnitzów trzymał Gniewków w swych rękach aż do 1745
roku Przez krótki czas (XVII wiek) jeden z działów wsi posiadał również
Christoph von Schindel. Wdowa po Friedrichu von Reibnitz, Sabine
Elisabeth von Reibnitz zapisała w 1745 roku cały swój majątek na
rzecz Kathariny Marianny von Hock. Ta sprzedała go 8 listopada 1747
roku Hansowi Heinrichowi IV, hrabiemu von Hochberg, właścicielowi
pobliskiej Roztoki. Z wydarzeń okresu nowożytnego warto wspomnieć,
iż mieszkańcy wsi niemalże bez wyjątku przyjęli reformację ks.
dr Marcina Lutra, a tutejszy kościół stał się ewangelicki.
Wieś uległa prawie całkowitej zagładzie w okresie wojny
trzydziestoletniej. Jako ciekawostkę warto przytoczyć w tym miejscu
informację, że w pobliżu Gniewkowa, tuż na granicy z powiatem
jaworskim, leży tzw. Szwedzki Okop, gdzie podczas wojny
trzydziestoletniej, zgodnie z tradycją, żołnierze szwedzcy zwozili
różnego rodzaju dobra zrabowane na Śląsku, aby potem w większych
transportach wysyłać je do swego rodzinnego kraju.
W ramach tzw. akcji rekatolizacyjnej na terenie księstwa świdnicko-jaworskiego,
kiedy to pod przymusem odbierano ewangelikom ich kościoły, doszło
do zamknięcia kościoła w Gniewkowie. 5 marca 1654 roku przybyła do
wsi komisja cesarska i przekazała tutejszą świątynię na potrzeby
kultu katolickiego. Ewangelicy stanowiący większość tutejszej społeczności
musieli odtąd uczęszczać na nabożeństwa do Kościoła Pokoju w
Jaworze, następnie zaś w okresie pruskim - do kościoła
ewangelickiego w Roztoce. W pobliżu kościoła katolickiego w
Gniewkowie urządzono w XVII wieku szkołę i wybudowano nową plebanię.
W 1785 roku wieś składała się z: dwóch folwarków, jednego młyna
wodnego i jednego wiatraka. Mieszkało tu łącznie 113 osób, w tym 5
bogatych chłopów (kmieci), 26 zagrodników i 15 chałupników. W
1845 roku, po okresie reform Steina i Hardenberga, gdy na terenie
Gniewkowa mieszkało już 407 mieszkańców (z czego zaledwie 29
wyznania katolickiego), osiedliło się tu 12 rzemieślników i 2
handlarzy. Folwark w Gniewkowie nastawiony był w owym czasie głównie
na hodowlę merynosów (stado liczące 824 sztuki). Na zakończenie
warto dodać, że ostatnimi właścicielami wsi do 1945 roku byli członkowie
rodu von Hochberg z Roztoki.
Tomasz Niesiecki
|